حقیقتاً تجارت بین المللی همانا روابط تجارتی یعنی صادرات وواردات کالاها و خدمات بین کشورهای مختلف جهان است. چون هیچ کشو را از ابتدا تاکنون نمیتوان دریافت نمود، که تمام ضروریات ونیاز مندیهای خود رابدون داشتن روابط تجارتی به صورت احسن برآورده کند . بناءً ناگزیراست برای رفع نیازمندی های خود روابط تجارتی را بادیگرکشورها برقرار کند. پس تجارت بین المللی ناشی از روابط عرضه وتقاضا برای کالا وخدمات بین کشورهای مختلف جهان به دلیل مفاد وسود آوری برقرار میگردد. امروز تجارت بین المللی شکل پیشرفته ومدرن تررابه خود گرفته وسهولت های را برای روابط تجارتی بین گشورها ایجاد کرده که این سهولت ها وپیشرفت تکنالوژی سرعت اثرات را درقسمت عرضه وتقاضای کالا درسطح بازارهای جهانی گزاشته است که میتوان نمونه این سهولت هارارابیان داد.
مثلاً :- ارزش یک دالر امریکایی دربرابر کلدار پاکستانی افزلایش میابد توسط وسایل اطلاع رسانی درتمام نقاط هردوکشوراطلاع داده میشود که این نمونه سهولت محسوب گردیده و درسرعت وپیشرفت تجارتی بسیار نقش دارد.
همچنان وسایل اطلاع رسانی که تاجران درقسمت اشتهارات شان ازآن استفاده مینمایند ویا اینکه تاجران در ابتدأ، وقتکه به تجارت می پرداخته اند مجبور بودند، کشور که کالادرآن تولید میشد حضور داشته وکالای مورد نیاز خود را از آنجا خریداری ودسته بندیی نمایند درحالیک حالا بارونق و پشرفت هایکه درتجارت نصیب شان گردیده میتونند تنها بایک تماس تلفنی کالای مورد نیاز خود را با وقت معین ودر جای معین بدست آورند که این خود نمونه پیشرفت تجارت درجهان است .
روابط تجارتی از زمان های قدیم دربین افراد وجود داشته است که افراد اشخاص برای کسب مفاد ورفع نیازمندی های جامعه به این شغل پرداخته اند مثلآ درکشورما (افغانستان) روابط تجارتی ازقدیم وجود داشته است که تاجران امتعه واجناس را ازچین به ماورانهر وبلاخره به بغداد انتقا ل میدادند ویا از ماورانهر به چین ازهمین راه صورت میگرفت.
پس گفته میتوانم که تجارت خرید وفروش کالا وامتعه بین کشور ها میباشد تجارت میتواند خصوصی باشد ویا دولتی که همین خرید فروش توسط میثاق های تجارت بین المللی وحقوق بین المللی ویا توسط حقوق تجارت بین المللی صورت میگرد. مثلآ اگر تجاران افغانی خواسته باشند اموال و اجناس را از ازکشور همسایه ازبکستان وارد نمایند مجبور اند هردوطرف از قوانین تجرت بین المللی ویا تجا رت داخلی کشور هایشان پیروی نما یند بدون پیروی ازاین قوانین ادامه مبا دلات چالش های را در پی خواهد داشت.
میتودها و نظریات در باره تجارت بین المللی:
برای توجه مبادلات بین المللی . توسعه وتحدید آن دو نوع نظریه اقتصدی مختلف ومتمایز ازهم دگرارائه شده است که دراین جا خلاصه از آنرا ارائه می نما یم.
گروه طرفدارآزادی مبادلات وتوسعه تجارت درسطح جهان اند گروه دیگر طرفداردخالت دولت وبرقراری حمایت دولت وگاه خواستاری تحدید تجارت بین مللی میباشند که ذیلاً بیان میگردد.
آدام اسمیت اقتصاددان انگلیسی پدرعلم اقتصاد وداویدریکاردو بنیان گزارمکتب آزادی مبادلات بین المللیی بود، که تخصصی ناشی ازتقسیم کار بین المللی (آدم اسمت )، وبرتری نسبی داوید به عنوان عوامل محرک تجارت بین المللی و توسعه آن تلقی گردیده است، وآزادی مبادلات را برای همه ملت ها گام پیشرفت وترقی می دانسته اند.
آدم اسمیت که بیشتردرنظریا تش توجه به تقسیم کار بین المللی وتخصص درتولید کالا درسطح جهانی میدانست وهمچنان برین باور بود که از بین بردن موانع تجارتی وبرقراری مبادلات درتجارت آزاد به نفع کلیه کشورهای طرف معامله خواهد بود. موصوف علاوه میکند که هر کشوریکه میخواهد در مبادلات بین المللی سهم داشته باشد یعنی اجناس را تولید و به بازار جهانی وارد نماید باید دران تخصص کامل داشته باشد. چنانچه هیچ کشور قادر به تولید تمام امتعه مورد نیاز درتمام جهان نیست وحتی قادربه تولید نیازمندیهای داخل کشورخود نمیباشد ویاهم تمام مواد خام که در کارخانه ها برای تولید اجناس واشیای ضروری وتجملی بکارگرفته میشود در اختیار ندارند، بناءً یک کشور باید اجناس راتولید نماید که مواد خام آنرا دراختیار داشته وثانیاً درتولید آن تخصص کامل داشته باشند. مثلاً: اگر کشور با درنظر گرفتن تخصص واستفاده از مواد خام داخلی به تولید کالا بپردازد ازیکطرف به نثبت مصارف تمام شد پائین وازطرف دیگر با استفاده ازتخصص که منجر به تقویت کیفیت وکمیت کالا های تولید شده میگردد جایگاه خاص را درمبادلات بین المللی وبازارهای بین المللی کمائی مینماید، واگرکشورکه جایگاه را دربازار جهانی با واردات کالای باکمترین مصارف تولید وارد کند دراین حالت کشورمذکورازمزیت مطلق برخوردار است .
داوید ریکاردو ونظریه نسبی آن -:همان قسم که توضیح داده شد تخصص وتقسیم کار بین المللی ایجاب مینماید که مصرف تولید درهرجامعه مختلف وبه نسبت تخصص آنها متفاوت میباشد. مثلاً: دوکشور را درنظرداشته باشیم که افغانستان وهند باشد، که افغانستان در تولید قالین وهند در تولید تلویزیون تخصص دارند که افغانستان ده تخته قالین را با صد ساعت کارتولید مینماید که البته درتولید قالین تخصص کامل دارد. ویا درتولید تلویزیون که ده پایه تلویزیون را با دوصد ساعت کار تولید مینماید. اما کشورهند ده پایه تلویزیون را با صد ساعت کار وده تخته قالین را با دوصد ساعت کار تولید مینماید دراین صورت هریک از تولید کننده گان جنس را که تولید مینمایند درآن تخصص ندارند ویا با مصارف بلند تر تولید مینمایند صرف نظرکرده وترجیح میدهند که آنرا ازطریق مبادله درکشور های طرف قرارداد بامصارف کمتر تهیه نمایند.
این مثال ساده برتری نسبی دو کشور، یعنی هند وافغانستان که ناشی ازاختلاف مصرف مطلق در آنها میشود برمبنا ی دو کالای معین نشان میدهد. اما به عقیده ریکاردو تنها اختلاف مصرف مطلق تولید کالا را در دو کشوروجود اختلاف مصرفهای تولید بین کالاها وکشورهای مختلف میداند. که مبادله کالای تولید شده امکان مفدیت بیشتر میدهد.
واقعیت اینست که سطح مصرف تولید اشیا وامتعه درتمام کشورها یکسان نیست بلکه مصرف تولید جنس دریک کشوربالاترودر دیگر کشورکمتراست. آیا این مبادله دربین کشورها مفید است یاخیر؟ به عقیده ریکاردو اگر مصرف نسبی کالادر بین کشورها یکسان نباشد یعنی (دریک کشور مصارف تولید بلند تر ودردیگرکشورکمترباشد دراین حالت اصولاًمبادله ممکن ومفید خواهد بود.،( وهردوکشور طرف معامله از تجارت نفع خواهند برد.
نظریه ارزش های بین المللی استوارت میل:- رابطه مبادله نسبت قدرت خرید دوکالایکه بین دوکشور مبادله میگردد تعین میکند وهمان سود یا مفاد را که یک کشورازاین گونه مبادلات نصیب میشود بیان میکند، به وجودآمدن همین اضافه ارزش، نفع رابطه ناشی از مبادله است که مبادلات بین کشورها را ممکن میسازد این مطلب مفهوم نظریه ارزشهای بین المللی را به طورخلص بیان میدارد. کسانیکه این نظریه ها را طرح مینمایند وهمچنان طرفداران آنها که لزوم وتوسعه معاملات تجارتی را به این ترتیب تعریف مینمایند معتقد اند، اگرمبادلات آزاد بین کشورها وجود داشته باشد خود به خود بدون اینکه نیاز به دخالت دولت باشد اقتصاد جامعه را به سوی رفاهیت سوق میدهد، واین تعادل درزمان ومکان برقرارشده همواره پایدار میماند ولی اصولاً این نظریه ها مبنی برواقعیتهای اقتصادی قرن نزدهم یعنی از زمان برتری اقتصاد انگلیس بوده وتحولات بعدی خلاف این نظریه ها به اثبات رسیده است.
حقیقتاً به وجود آمدن مزیت مطلق ونسبی تولید درهرکشور ویا کشورهای مختلف عملاً موجب برتری اقتصادی آنها درتجارت بین المللی ویا جهانی گردیده است. درنتیجه توسعه تسلط اقتصادی وغنی ترشدن کشورهای دارای برتریهای نسبی (انگلیس وبسیاری از کشورهای اروپایی وامریکای شمالی)، وبرعکس فقیروفقیرترشدن کشورهای دیگرازآن ناشی شده وشگاف موجود مداوم ومستقرگردیده وتاحدودیکه جهان بدوقسمت یعنی کشورها، متمایزغنی وفقیر تبدیل گردیده اند.
نظریات هکشر واوهلین درتجارت بین المللی:- موصوف نظریات متعدد عوامل تولید را بیان نموده براساس این نظراختلاف در شرایط عرضه باعث برقراری تجارت بین المللی میگردد وشرایط عرضه دربرگیرنده بازدهی عامل تولید وهمچنان فراوانی عوامل تولید میباشد همچنان عالم مذکور فراوانی اختلاف درقیمت ها را ناشی ازاختلاف درفراوانی نسبی عوامل تولید میدانست. طبق این نظریه هرکشوریکه کالارا صادرکند که ازآن کالا به شکل فراوان داشته باشد، چه این کالا خام باشد یا کارتمام، برعکس کالای را وارد کند که کمبود آن در کشوراحساس شود ویک نقطه منفی آن را میتوان بیان نمود که جنبه تقاضا را در شرایط عرضه درنظرنگرفته است. حال آنکه تجارت بدون تقاضا نتایج بیشتر نخواهد داشت.
مثلاً: اگر هرقدر تولیدات بیشتر را داشته باشیم وبه تمام کشورهای جهان صادرات داشته باشیم وهیچ تقاضای برای آن موجود نباشد، پس تولیدات وصادرات ما بی معنی است. به دلیل اینکه خریدار یا تقاضا کننده وجود ندارد.
چگونگی برقراری تجارت:- وقت تجارت برقرارشده است، یعنی درحال انزوای تجاری منحنی هرکشور نقاط رانشان میدهد که آن نقاط بیان کننده ترکیبات مختلف تولید ومصرف کشور ازدو کالامیباشد بناءً هر کشور میتواند مجموعه کالای را مصرف نمایند که تولید نماید. که دراین قسمت میتوان این فرضیه را با دو گراف بیان نمود.
اگرفرض گردد که کشور (الف)، دریک حالت انزوای تجاری قرار داشته ودرنقطه روی منحنی تبدیل خود تولید ومصرف مینماید یعنی نقطه تولید ومصرف این کشور باهم منطبق بوده که آن عبارت ازنقطه A میباشد. بنابرآن دیده میشود که کشور الف درحالت انزوای تجاری مایل است 40 متر تکه و40 کیلو گرام گندم تولید. مصرف نماید. به همین ترتیب فرض میکنیم که نقطه تولید ومصرف کشور ب نیز درحالت انزوا تجارتی نقطه A یاتولید ومصرف مقدار 40 متر تکه و 80 کیلو گرام گندم
باشد، شیب منحنی های خطی تبدیل دوکشور مصرف نسبی تولید یک کالارا برحسب مقدار کالای دیگر نشان میدهد مصرف نسبی تولید یک مترتکه درکشور الف 2/1 کیلوگرام گندم است درحالیکه مصرف نسبی همان یک متر تکه درکشور ب مساوی به 2 کیلو گرام گندم میباشد.
با توجه با اینکه مصرف تولیدی یک متر تکه دردوکشور متفاوت است این امر میتواند مبنای برای برقراری تجارت براساس نظریه مزیت نسبی بین دوکشورها باشد.
دراین صورت چون تولید تکه بر حسب گندم درکشور الف ارزانتراست بناءً این کشوردر تولید پارچه تخصص پیدا کرده ومازاد برمصرف داخلی را صادر میکند. درحالیکه چون گندم درکشود ب درمقایسه باکشور الف ارزانتر تولید میشود. کشور ب درتولید گندم تخصص خواهد یافت ومازاد مصرف داخلی را صادر خواهد کرد حالا چگونگی بهرگیری از تجارت را دربخش های تولید ومصرف در دوکشور مورد برسی قرار میدهیم:
چگونگی بهرگیری از تجارت دربخش تولید:- نظریه مزیت نسبی این معنی را میرساند که هرکشور درتولید کالای تخصص پیدا میکند که در آن مزیت نسبی دارد وقسمت از این کالارا باکالای که درآن عدم مزیت نسبی دارد مبادله میکند. به عبارت دیگر کشور درتولید کالای عدم مزیت نسبی داشته باشد آن کالا را درقبال صدور قسمت از کالای که درتولید آن مزیت نسبی دارد وارد میکند. مثل کشود الف بعد از برقراری تجارت از نقطه تولید A به طرف نقطه B حرکت میکند وتمام نیروهای تولیدی خود را برتولید تکه متمرکز مینماید. به عبارت دیگر درتولید پارچه تخصص کامل پیدامیکند کشور ب نیز بعد از برقراری تجارت از نقطه تولید A بروی منحنی تبدیل خود به طرف نقطه تولید B حرکت کرده ودر تولید گندم تخصص کامل پیدا میکند.
با توجه این شکل میبینیم که کشور الف درانزوای تجاری نقطه A 40 متر تکه و 40 کیلوگرام گندم تولید میکند ولی بعد ازبرقراری تجارت وتخصص درتولید تکه این کشور فقط 120 مترتکه (وصفر کیلوگرام گندم)، تولید نماید، نقطه B کشور ب نیزدرانزوای تجاری نقطه A40متر تکه و 80 کیلوگرام گندم تولید میکرد حال آنکه بعد از برقراری تجارت کاملآ در تولید گندم تخصص پیدا کرده، نقطه B فقد 160کیلو گرام گندم تولید میکند (صفرمتر تکه)،
اگرنتیجه تغیر درتولید دردوکشوررا بایک دیگردرنظر بگیریم میبنم که دوکشور مجموعاً 40متر تکه و 40کیلو گرام گندم بعد ازبرقراری تجارت به تولید جهانی اضافه کرده اند این امربه خوبی درجدول نشان داده میشود.